Rozwód rodziców jest podstawową
przyczyną powstania sporów dotyczących sposobu wykonywania władzy
rodzicielskiej, co do której regułą jest, że władza trwa w niezmienionym
stanie, tu na skutek rozłączenia rodziców często ulega zakłóceniom, szczególnie
w razie braku porozumienia rodziców.
Art. 58 § 1 i 1a KRO stanowi, iż
obligatoryjnie sąd w wyroku rozwodowym rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad
wspólnym małoletnim dzieckiem i może:
- powierzyć wykonywanie władzy
rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do
określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka,
-
pozostawić władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili porozumienie
o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem
po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka.
Z redakcji tych przepisów można
wyprowadzić błędny wniosek, iż powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej
jednemu z rodziców z jednoczesnym jej ograniczeniem drugiemu z rodziców jest
dominującym i podstawowym rozstrzygnięciem w wyroku rozwodowym. Nic bardziej
mylnego. Nie można zapominać, iż zasadnicze znaczenie ma dobro dziecka, jako
nadrzędna reguła prawa rodzinnego i umożliwienie pozostawienia obojgu rodzicom
władzy rodzicielskiej nad dzieckiem. Dużą rolę tutaj odegra wypracowanie przez
rodziców wspólnego porozumienia nazywanego porozumieniem wychowawczym lub
planem wychowawczym, który jest niezbędną przesłanką dla rozstrzygnięcia sądu o
powierzeniu obojgu rodzicom władzy rodzicielskiej. Niestety strony bardzo
rzadko przygotowują stosowny plan, zapominając, iż poza szybkim złożeniem
pozwu, należy drobiazgowo przygotować się do współdziałania, aby dzieci
pozostawały w stałych stosunkach z rodzicami i przez to żyły w atmosferze
przywiązania do każdego z rodziców. Porozumienie wychowawcze, o którym tu mowa
może mieć formę pisma procesowego lub zwykłego pisma, ustnego oświadczenia do
protokołu rozprawy, choć należy wskazać, iż to ostatnie jednak spotyka się
niezmiernie rzadko. W sporządzeniu planu niezwykle pomocna jest mediacja, która
jako podstawowa pozasądowa metoda rozwiązywania sporów, może mieć miejsce zarówno
przed jak i również po wszczęciu postępowania sądowego, gdy strony zostaną na
nią skierowane przez sąd. Należy
pamiętać, iż mediator mający doświadczenie w sprawach rodzinnych może tak
pokierować postępowaniem, aby wypracować plan wychowawczy, mający na uwadze
indywidualny przypadek danej rodziny, dobro konkretnego dziecka, jego rozwój
osobisty i dążenie do wychowania go w odpowiedniej atmosferze i poczuciu
bezpieczeństwa. Przed wszczęciem sprawy rozwodowej zalecam w każdym przypadku,
gdy rozwodzą się rodzice małoletniego dziecka skorzystanie z mediacji, które są
oferowane przez lokalne rodzinne ośrodki diagnostyczno – konsultacyjne. Jednak należy pamiętać, iż w każdym przypadku
sporządzony plan wychowawczy nie będzie dla sądu wiążący, jeżeli na wskutek
jego analizy sąd poweźmie wątpliwości czy w świetle dobra dziecka zasadne jest
oczekiwanie, iż rodzice będą współdziałać w sprawach dziecka. W praktyce jednak
nie spotkałam się, by sąd przeciwstawił się możliwości wspólnego, zgodnego
wykonywania władzy przez oboje z rodziców, szczególnie jeżeli zamieszkują w
pobliżu, a ich stosunki nie mają charakteru konfliktowego.
Obecnie bardzo często wobec
niewielkiego udziału mediacji czy negocjacji w przygotowaniu rodziców
małoletnich dzieci do sprawy rozwodowej i osiągnięciu miedzy nimi wspomnianego
wyżej porozumienia, typowym rozstrzygnięciem jest powierzenie wykonywania
władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców i ograniczenie władzy drugiego z
rodziców do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka. Jak
z tego wynika jednemu z rodziców przysługuje pełnia władzy, zaś władza drugiego
jest ograniczona, przy czym to ograniczenie musi polegać na określeniu jego
konkretnych obowiązków i uprawnień, jak np. podejmowanie decyzji co do zmiany
miejsca pobytu dziecka, co do sposobu jego leczenia, wyboru dla niego szkoły
czy też przyszłego zawodu, spędzania wakacji.
Przed szczególnie trudnym zadaniem
staje sąd w przypadku, gdy oboje rodzice żądają powierzenia pełni władzy
rodzicielskiej i ubiegają się by właśnie u nich dziecko przebywało. Zarówno
wybór rodzica, jak i sposób wykonywania władzy rodzicielskiej jest uzależniony
od wspomnianego już kryterium, jakim jest dobro dziecka, które przenika całe
ustawodawstwo rodzinne. Kierowanie się tym kryterium oznacza ocenę, jaka będzie
sytuacja dziecka po ustaleniu miejsca pobytu u jednego z rodziców, inaczej
mówiąc, który z rodziców w większym stopniu zapewni mu lepsze warunki rozwoju
osobistego i egzystencji materialnej. W tym względzie istotne są następujące
uwarunkowania: możność osobistego sprawowania władzy rodzicielskiej, stałość
miejsca pracy i zamieszkania, cechy charakterologiczne rodziców, wzajemny
stosunek rodziców do siebie i dziecka oraz do krewnych rodzica. Często może się
okazać, iż zasadnicze znaczenie dla wyboru miejsca pobytu dziecka ma relacja
dziecka z dziadkami ojczystymi czy macierzystymi, którzy niejednokrotnie mają
duży wkład w opiekę nad dzieckiem. Nie należy w żadnym wypadku przeceniać
warunków materialnych, które może zapewnić dany rodzic, bowiem status
materialny nie powinien mieć znaczenia rozstrzygającego w żadnej sprawie, gdyż
gorsze warunki materialne tego z rodziców, który pod względem rozwojowym będzie
lepszy dla dziecka, mogą być wyrównane poprzez zasądzenie odpowiednio większych
alimentów od drugiego rodzica.
W razie wygaśnięcia władzy
rodzicielskiej tego z rodziców, któremu sąd powierzył jej wykonywanie, np.
wskutek śmierci czy ubezwłasnowolnienia, władza rodzicielska drugiego z
rodziców, ograniczona do pewnych uprawnień czy też obowiązków, z mocy prawa
ulega przekształceniu w pełnię władzy rodzicielskiej.
Adwokat Alicja Mól, Kancelaria Adwokacka w Tarnowie
http://kams.net.pl/